Als een beter milieu begint bij jezelf, laat het daar dan niet stoppen

Een beter milieu begint niet bij jezelf. Het is een titel van een boek dat in 2020 verscheen, geschreven door Jaap Tielbeke. Je kunt dit boek zien als onderdeel van een bredere tegenreactie die momenteel klinkt. Deze tegenreactie richt zich op de gedachte dat dit namelijk wél zo is: dat jíj je gedrag moet veranderen als de klimaatcrisis je aan het hart gaat. Consuminder, plaats zonnepanelen op je dak, recycle, scheid je afval, eet geen of minder vlees en zuivel, neem geen vliegtuig, zet je lampen uit, etc. Be the change you want to see in the world.

Door Daan Savert

Volgens sommigen moet die focus op het individu dus stoppen. Om de klimaatcrisis te lijf te gaan is systeemverandering nodig. Overheden en grote bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen.

Splinters

Ik moet zeggen dat ik deze tegenreactie wat ongemakkelijk vind. Ik zie een vergelijking met een verstokt roker, die maar blijft klagen over de tabaksindustrie. Deze reactie geeft mijns inziens een mogelijk vrijbrief om vooral naar anderen te wijzen, en zondebokken te zoeken. Dat zou te maken kunnen hebben met de christelijke inspiratie waarmee ik naar deze problematiek kijk. “Oordeelt niet, dan zult ge niet geoordeeld worden,” zei Jezus. Het is verleidelijk om naar de fouten van anderen te kijken, om zelf maar niets te hoeven veranderen. “Waarom kijkt ge naar de splinter in het oog van uw broeder en slaat ge geen acht op de balk in uw eigen oog?” Eerst de balk bij jezelf er maar eens uit halen, niet?

Balken

Maar nu we het toch over splinters en balken hebben… Wist je dat de CO2-voetafdruk, een methode om te meten voor hoeveel CO2-uitstoot jij verantwoordelijk bent, is bedacht door BP, het op twee na grootste beursgenoteerde oliebedrijf ter wereld? Hiermee werd een succesvol en inmiddels wijdverbreid model ontwikkeld waarmee individuen aan de slag konden op het gebied van een duurzame levensstijl. Dat deze CO2-voetafdruk succes heeft, is begrijpelijk. Het is immers fijn om een handelingsperspectief te hebben, en inzicht in waar je je leven kunt beteren. Maar het is een allesbehalve onschuldig model. “De tactiek is om zoveel mogelijk schuld bij de individuele consument neer te leggen wetend dat die niet in de positie verkeert dat hij daar controle over heeft. Dat zorgt ervoor dat er uiteindelijk niets verandert,” aldus onderzoeker Ben Franta. Terwijl we als individuen met onze persoonlijke splintertjes bezig zijn, lopen de oliebedrijven met balken in hun ogen hun ding te doen.

Veeg gerust je eigen straatje schoon

Laten we eerlijk zijn. Het is comfortabel om alle problemen buiten jezelf te leggen, en erop los te oordelen. Maar vooral bezig zijn met je eigen persoonlijke levensstijl, en daar je straatje schoonvegen, is net zo goed een gevaar. Zoals de Farizeeër in Lucas 18: “God, ik dank u dat ik niet zo ben als de rest van de mensen, rovers, onrechtvaardigen, echtbrekers, of ook als die tollenaar daar.” Als jíj maar duurzaam leeft!

Het is natuurlijk een kwestie van en-en. Als we alleen bezig blijven met individueel gedrag, dan komen we er niet. Maar als we alleen naar de politiek en bedrijven wijzen, zonder zelf anders te leven, worden we ongeloofwaardig en hypocriet.

Welke rol heeft de derde partij?

Terwijl ik deze blog schrijf, met het plan om het geheel in een harmonieus en-en-crescendo te laten eindigen (daarmee doe je het als katholiek immers altijd goed), bedenk ik dat er sowieso meer is dan deze twee dimensies. Behalve individuen enerzijds en politiek en bedrijven anderzijds, zijn er natuurlijk gemeenschappen – kerken bijvoorbeeld. Hoe mooi zou het zijn als kerken oefenplaatsen worden voor een levensstijl die recht doet aan de waarde van Gods schepping?

En nu ik dan toch jullie aandacht heb: de Scheppingsperiode komt eraan. Een prachtige gelegenheid om daar als parochie of gemeente stapjes in te zetten. Deze periode begint op 1 september, de Wereldgebedsdag voor de Schepping. Paus Franciscus deelt die dag een boodschap, waarin hij benadrukt hoe belangrijk het is dat individuen verspilling en onnodige consumptie vermijden en duurzamer leven. Maar… hij richt zich ook tot de bestuurders op aankomende VN-klimaatconferentie in Dubai, die hij oproept om een snelle en rechtvaardige ommekeer te introduceren die een einde maakt aan het tijdperk van fossiele brandstoffen.

Een beter milieu, begint dat bij jouzelf? Als dat zo is, laat het daar dan in ieder geval niet stoppen.